پاڪستان ۾ زيتون جي پوک جو رجحان، پوٺوهار انتهائي موزون خطو

ترجمو: صنم جوڻيجو/روپ ميگهواڙ

خصوصي فيچر

اسلام آباد – 10 مارچ (اي پي پي) پاڪستان جي وڌندڙ آبادي کي نظر ۾ رکندي غذائي ضرورتن جي حوالي سا?? درپيش هڪ اهم مسئلو کا??ري تيل جي گهرج ۾ مسلسل اضافو آهي، جنهن کي پورو ڪرڻ لاءِ هر سا?? اربين روپين جو کا??ي وارو تيل درآمد ڪرڻو پوندو آهي، ملڪ ۾ پنهنجي ضرورت جو کا??رو تيل صرف 32 سيڪڙو پيدا ٿي رهيو آهي جڏهن ته 68 سيڪڙو درآمد ڪيو ويندو آهي. کا??رو تيل جي درآمد تي دارومدار ختم ڪرڻ ۽ ملڪ ۾ پيداوار وڌائڻ لاءِ ??يت??ن سميت ٻين تيل وارين جنسن جي پوک ۾ اضافي جي تمام گهڻي ضرورت آهي. سڄي دنيا ۾ ??يت??ن جو پوکي وارو رقبو سا??يانو ڏيڍ سيڪڙو جي شرح کان وڌي رهيو آهي. خوراڪ ۽ زراعت بابت گڏيل قومن جي عالمي اداري جي مطابق سا?? 2018ع ۾ عالمي سطح تي ??يت??ن جي پوک هيٺ رقبو هڪ ڪروڙ 5 لک 13 هزار 320 هيڪٽر هو جيڪو سا?? 2000ع جي مقابلي ۾ 26 سيڪڙو کان وڌيڪ آهي. رپورٽ موجب سا?? 2000ع جي مقابلي ۾ 2018ع دوران ??يت??ن جي پيداوار ۾ 35 سيڪڙو جو نمايان اضافو رڪارڊ ڪيو ويو آهي. واضح رهي ته سڄي دنيا ۾ ??يت??ن جي پوک، ميون جي پيداوار ۽ ??ن مان حاصل ٿيندڙ تيل جي حوالي سا?? اسپين سرفهرست آهي.

زرعي ماهرن موجب ??يت??ن جي ڪامياب پوک لاءِ اهڙي آبهوا جي ضرورت هوندي آهي جتي گرمين ۾ موسم خشڪ ۽ سردي ۾ گرمي پد ڪجهه عرصي لاءِ 7 ڊگري کان گهٽ هجي ۽ مينهن گهٽ پوندا هجن، ??يت??ن جو وڻ سدابهار آهي ۽ اهي علائقا جنهن جو گرمي پد 20 کان 25 ڊگري سينٽي گريڊ هجي اتي ان جي وڌيڪ پيداوار حاصل ٿيندي آهي. ??يت??ن جو ٻوٽو گرم صحرا کان وٺي برف سا?? ڍڪيل جابلو چوٽين تائين پوکي سگهجي ٿو. ??يت??ن جي وڻ تي ميوو ٽن کان چئن سا??ن کانپوءِ اچڻ شروع ٿي وڃي ٿو، جڏهن ته واپاري پئماني تي پيداوار ڇهين سا?? ملڻ شروع ٿي ويندي آهي ان جي سٺي قسمن جي سراسري پيداوار 50 کان 60 مڻ في ايڪڙ تائين رڪارڊ ڪئي وئي آهي، سڀ کان اهم ڳالهه اها آهي ته ??يت??ن جي پوک ٻين فصلن جي پوک کي به متاثر نٿي ڪري.

وزيراعظم عمران خان جو چوڻ آهي ته موجوده حڪومت ??يت??ن جو انقلاب کڻي اچي رهي آهي، صرف ??يت??ن جي پيداوار تي ئي ڌيان ڏيون ته نه رڳو درآمد وڌڻ سا?? اربين روپيا بچي سگهن ٿا پر اسان پنهنجي ضرورت کان وڌيڪ ??يت??ن کي برآمد ڪري اربين ڊالر ڪمائي به سگهون ٿا. ان حوالي سا?? تازين تقريبن کي خطاب ڪندي وزيراعظم عمران خان جو چوڻ هو ته اسان کي مشڪل اها آهي ته اسان کا??رو تيل درآمد ڪندا آهيون، اسان هن وقت ٽي ارب ڊالرن جو کا??رو تيل درآمد ڪري رهيا آهيون اهو ئي سبب آهي جو اسان جي ملڪ ۾ گيهي مانگهو ٿي ويندو آهي. هن چيو ته اسان کي ??يت??ن جي پوک تي ڌيان ڏيڻ گهرجي. سنڌو درياءُ جي اولهندي علائقن ۾ مينهن گهٽ پوندو آهي، فصل ناهن ٿيندا، ان لاءِ اها ??يت??ن جي پوک لاءِ گهڻي فائديمند جڳهه آهي، ان کانسواءِ بلين ٽري منصوبي ۾ به ??يت??ن جي پوک تي ڀرپور ڌيان ڏينداسين.

هن وقت ملڪ جي مختلف علائقن ۾ 27 هزار هيڪٽر رقبي تي ??يت??ن پوکيو ويو آهي، تنهن هوندي به ??يت??ن جي پوک هيٺ رقبي کي 70 هزار ايڪڙ کان وڌايو ويندو. گذريل سا?? آبادگارن کي ??يت??ن جي وڻڪاري جي لاءِ پنج لک 50 هزار ٻوٽ?? فراهم ڪيا ويا هئا. 23 -2022ع تائين وڌيڪ 50 هزار ايڪڙ رقبي تي ??يت??ن جا ٻوٽا پوکيا ويندا ۽ هلندڙ وڻڪاري مهم دوران ??يت??ن جا 23 لک نوان ٻوٽا لڳايا ويندا. زرعي ماهرن ملڪ جي مختلف علائقن جي نشاندهي ڪئي آهي جتي ??يت??ن جي ڪاروباري بنيادن تي پوک ڪري سگهجي ٿي. ان جو چوڻ هو ته ??يت??ن جي وڻڪاري جي فروغ لاءِ پبلڪ پرائيويٽ حصيداري تحت ملڪ جي مختلف حصن ۾ ??يت??ن جي ٻوٽن جون 10 نرسريون به قائم ڪيون ويون آهن ۽ خريف جي مند جي تازي وڻڪاري مهم دوران انهن نرسرين مان هڪ ملين ٻوٽا خريد ڪيا ويندا، جيڪي فيڊرل سيڊ رجسٽريشن اينڊ سرٽيفڪيشن اٿارٽي مان باقاعده منظور ٿيل هوندا. ملڪ ۾ ??يت??ن جي پيداوار ۾ مسلسل اضافي جو رجحان آهي ۽ اميد آهي ته هلندڙ مند ۾ قومي پيداوار 11 هزار ٽن کان ٽپي ويندي. جنهن سا?? ??يت??ن جي تيل جي پيداوار به وڌندي.

جيڪڏهن پاڪستان جي مختلف علائقن جي موسمي حالتن ۽ نوعيت کي ڏٺو وڃي ته سنڌو درياءُ جي ڀرپاسي جي علائقن، خيبرپختونخوا ۽ اسلام آباد ??يت??ن جي پوک لاءِ بهترين آهن، جڏهن ته پوٺوهار خطي کي ??يت??ن جي پوکي لاءِ انتهائي موزون علائقو سمجهيو ويندو آهي.

هلندڙ سا?? پوٺوهار خطي ۾ ??يت??ن جي پوک جي حوصلا افزائي لاءِ آبادگارن کي ??يت??ن جا 12 لک 10 هزار ٻوٽا مفت فراهم ڪيا ويا آهن ۽ انهن کي ??يت??ن جو تيل ڪڍڻ جي سهولت به مهيا ڪئي وئي، جڏهن ته پوٺوهار خطي ۾ ??يت??ن ۽ ٻين هائي ويليوز فصلن جي پيداوار کي وڌيڪ ڪامياب بڻائڻ لاءِ جامع حڪمت سا?? ڪم ڪرڻ جي ضرورت تي به زور ڏنو ويو آهي. پنجاب جي زراعت واري سيڪريٽري اسد رحمان گيلاني جو چوڻ آهي ته ملڪي کا??رو تيل جي ضرورتن کي پورو ڪرڻ لاءِ ??يت??ن جي باغن کي وڌيڪ سهولتن جي فراهمي کي به يقيني بڻايو ويندو ته جيئن هو ملڪي کا??رو تيل جي پيداوار کي وڌائڻ ۾ وڌي چڙهي حصو وٺن. هڪ اجلاس ۾ هن چيو ته زرعي سائنسدانن کي ??يت??ن ۽ ٻين هاءِ ويليو فصل پوکڻ جي نئين قسمن کي متعارف ڪرائڻ لاءِ تحقيقي عمل کي وڌيڪ تيز ڪرڻو پوندو. هن چيو ته پوٺوهار خطو مختلف ميوون جي پوک لاءِ انتهائي موزون آهي ۽ ان حوالي سا?? آبادگارن جي وڌيڪ ٽيڪنيڪي رهنمائي وقت جي اهم ضرورت آهي.

پاڪستان زرعي تحقيق ڪائونسل (پي اي آر سي) ملڪ جي مختلف علائقن ۾ ??يت??ن جي پيداوار وڌائڻ ۽ گهٽ لاڳت تي ٻڌل آبادڪاري جي فروغ تي ڌيان ڏئي رهي آهي ۽ ان سلسلي ۾ مختلف منصوبن تي ڪم جاري آهي، ان ڏس ۾ پاڪستان زرعي تحقيقي ڪائونسل (پي اي آر سي) جي ??يت??ن بابت نيشنل پراجيڪٽ ڊائريڪٽر ڊاڪٽر محمد طارق جو چوڻ آهي ته الله تعاليٰ اسان جي ملڪ کي بي شمار نعمتن سا?? نوازيو آهي ۽ ملڪ ۾ اهڙي وڌيڪ زمين موجود آهي جتي ??يت??ن پوکي سگهجي ٿو. ان کانسواءِ جهنگلي ??يت??ن جي پيوندڪاري ڪري به پيدوار حاصل ڪري سگهون ٿا. اهو وفاقي حڪومت جو هڪ دانشمنداڻو فيصلو آهي ته ملڪ ۾ ??يت??ن جي پوک کي وڏي پئماني تي فروغ ڏنو وڃي، ان سا?? نه رڳو قيمتي پرڏيهي ناڻي جي بچت ٿيندي پر ٻهراڙي جي معيشت کي بهتر بڻائي سگهبو. ??يت??ن جي پوک سا?? ماڻهن کي تمام گهڻا موقعا ملندا ۽ خاص طور تي نوجوانن ۽ عورتن کي ??يت??ن جي ويليو ايڊيشن جي عمل ۾ شامل ڪري انهن جي لاءِ روزگار جا موقعا به وڌائي سگهجن ٿا.

ملڪ ۾ ??يت??ن جي پوک جي فروغ لاءِ حڪومت جي سطح تي قدمن سا?? گڏوگڏ نجي شعبو به پنهنجو فعال ڪردار ادا ڪري رهيو آهي ان ڏس ۾ النور زرعي فارمز ڪلهرڪار، چڪوال جي جنرل مئنيجر محمد عزيز ملڪ پوٺوهار خطي ۾ ??يت??ن جي پوک جي باري ۾ چيو ته اسان جا فارم 200 ايڪڙن تي مشمل آهن ۽ انهن ۾ 40 کان 50 ايڪڙ تي ??يت??ن جي پوک ڪئي وئي آهي، پوٺوهار خطي ۾ حڪومت جي تعاون سا?? ان فارم کي اڳتي وڌائي رهيا آهيون جتي ??يت??ن جي پلانٽس جي مجموعي تعداد تقريبن 7 هزار آهي ۽ ان ۾ هڪ سا?? کان وٺي پنجن سا??ن تائين جا ٻوٽا شامل آهن. ”اي پي پي“ سا?? ڳالهائيندي هن چيو ته چوٿين ۽ پنجين سا?? ??يت??ن جي ٻوٽن مان پيداوار شروع ٿي ويندي آهي. هن چيو ته وزيراعظم ??يت??ن جي پوک کي تمام وڌيڪ ترجيح ڏئي رهيو آهي، پاڪستان ۾ ??يت??ن جي پوک جو منصوبو انتهائي خوش آئنده آهي ان سا?? ملڪ جي ڪافي پرڏيهي جي ناڻي  بچت ڪري سگهجي ٿي. ڇو ته اس??ن ملڪن جي اندر ??يت??ن جي پوک ڪري کا??رو تيل جي پيدوار وڌائي سگهون ٿا. هن چيو ته پوٺوهار خطي کانسواءِ خيبرپختونخوا، بلوچستان ۽ پنجاب جي مختلف علائقن ۾ ??يت??ن جي پوک کي فروغ ڏيڻ گهرجي، ??يت??ن جي پوک لاءِ تمام گهڻي زرخيز زمين جي به ضرورت ناهي هوندي ۽ عام زمين تي به ??يت??ن جي پوک ڪري سگهجي ٿي. هن چيو ته ٻين فصلن جي ڀيٽ ۾ ??يت??ن مان وڌيڪ عرصي تائين پيداوار حاصل ڪري سگهجي ٿي جيڪڏهن ان جي مناسب سارسنڀال ڪئي وڃي ته سئو سا?? ک??ن مٿي تائين ??ن مان پيداوار وٺي سگهجي ٿي. هن چيو ته سيڙپڪارن کي ??يت??ن جي پوک تي ڌيان ڏيڻ گهرجي، ان سا?? نه رڳو هو پنهنجي ڪاروبار کي فروغ ڏئي سگهن ٿا پر ملڪ کي به ??ن مان فائدو ٿيندو.

پنجاب ۾ پوٺوهار خطي سميت ٻين علائقن کانسواءِ خيبرپختونخوا صوبي ۽ بلوچستان ۾ ??يت??ن جي وسيع رقبي تي پوک لاءِ قدم کنيا پيا وڃن، جڏهن ته سنڌ ۽ گلگت بلتستان ۾ به ??يت??ن جي پيداوار جي گهڻي گنجائش موجود آهي، ??يت??ن جي پوک ۾ اضافي سا?? گڏوگڏ مختلف علائقن ۾ پراسيسنگ جي پلانٽ تي به ڌيان ڏنو پيو وڃي ۽ پنجاب ۽ بلوچستان جي حڪومتن پهرين ئي مختلف علائقن ۾ ٽي پلانٽس قائم ڪري ڇڏيا آهن، جڏهن ته نجي شعبو به ان حوالي سا?? سيڙپڪاري ۾ گهري دلچسپي جو اظهار ڪري رهيو آهي، ان کانسواءِ حڪومت به ان جي ڀرپور حوصلا افزائي ڪري رهي آهي ته جيئن ??يت??ن جي پيداوار ۽ ان جي تيل ڪڍڻ جي عمل کي جديد بينادن تي فروغ ڏئي سگهجي، زرعي ۽ اقتصادي ماهرن اميد رکن ٿا ته پاڪستان ۾ ??يت??ن جي پوک ۾ اضافي جو رجحان ۽ خصوصي قدمن جي ڪري مستقبل ۾ مقامي گهرج پوري ٿيڻ کانسواءِ اضافي پيداوار جي ذريعي قيمتي پرڏيهي ناڻو نه رڳو بچائي پر ڪمائي به سگهبو.